چرا ما همچنان به ساخت آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای ادامه می‌دهیم؟

علیرغم انتقادات گسترده در مورد تأثیر زیست‌محیطی آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای، آنها همچنان در شهرهای سراسر جهان در حال ساخته شدن هستند. جان استبوری بررسی می‌کند که چرا این نوع ساختمان ها هنوز این چنین محبوب هستند.

در سال ۲۰۱۱، کن شاتل‌ورث - معمار بریتانیایی و طراح برج خیارشور در زمان حضورش در شرکت معماری فاستر و شرکا، اعلام کرد که "دوران برج های شیشه‌ای بلند به پایان رسیده است".

او چند سال بعد، در مصاحبه با بی‌بی‌سی، دوباره روی این حرف تاکید کرد: "ما نمی‌توانیم ساختمان‌های تمام شیشه‌ای را که قبلا می ساختیم، بسازیم. ما باید بسیار مسئولیت‌پذیرتر باشیم." او در سال ۲۰۱۸ نیز در گفت‌و‌گویی با CNN اظهار داشت که نگرش‌ها نسبت به این سبک معماری دستخوش تغییر شده است.

"ما ساختمان‌های شیشه‌ای بسیار زیادی ساخته‌ایم"

شاتلورث تنها کسی نیست که چنین دیدگاهی دارد. در سال ۲۰۲۱، اونگ-جو اسکات لی، از شرکت Morphosis ، و جیمز فون کلمپرر، رئیس شرکت KPF، نیز در مصاحبه‌هایی با مجله معماری dezeen، پایان دوران برج‌های شیشه‌ای را پیش‌بینی کرده اند. فون کلمپرر می گوید: «به‌نظر می‌رسد که همه ما به‌عنوان جامعه‌ای از معماران احساس می‌کنیم که در شهرهایمان بیش از اندازه از سطوح بزرگ شیشه استفاده کرده‌ایم.»

با این وجود، طرفداران این سبک معتقدند که آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای همچنان یکی از قدرتمندترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش‌ها برای تثبیت جایگاه در یک شهر و خط افق آن هستند.

اما منتقدان، آنها را نمادهایی درخشان از تمام اشتباهات معماری و ساخت و ساز مدرن می دانند که نشان‌دهنده حداکثرسازی بهره‌وری ملکی به قیمت مصرف بالای انرژی و یکنواختی بصری است.

تشدید فشارها برای کاهش انتشارکربن در محیط های ساخت دست بشر، رو به افزایش است.

مطالعات نشان داده‌اند که عملکرد زیست‌محیطی ساختمان‌های شیشه‌ای بسیار ضعیف است. در هیچ نقطه‌ای از جهان توجیه عملی برای پوشاندن کل ساختمان با شیشه وجود ندارد.  این ساختمان‌ها در تابستان نیاز به تهویه مطبوع دارند و در زمستان دچار هدررفت گرما می‌شوند.

فیلیپ اولدفیلد، رئیس دانشکده محیط انسان ساخت در دانشگاه نیوساوت ولز سیدنی و نویسنده کتاب «ساختمان بلند پایدار: مقدمه ای بر طراحی»، می گوید: «شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد ما در حال استفاده بیش‌ازحد از شیشه در ساختمان‌هایمان هستیم.»

او به مجله معماری dezeen گفته: « نسبت پنجره به دیوار در اکثر برج‌ها احتمالاً ۵۰ تا ۸۰ درصد دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که ساختمان‌های اداری در اروپا، نسبت بهینه و نزدیک به ۳۰ تا ۴۵ درصد است، اما این نسبت باید در هر نما متفاوت باشد. »

«این روند نه تنها متوقف نشده، بلکه در حال شدت گرفتن است.»

با وجود همه اینها، تغییر بزرگی که معمارانی هچون شاتل‌ورث، اسکات لی، فون کلمپرر و غیره پیش‌بینی کرده بودند، هنوز اتفاق نیفتاده است. در برخی مناطق، حتی روند ساخت برج‌های شیشه‌ای شتاب بیشتری گرفته است.. نگاهی گذرا به فهرست صد آسمان خراش بلند در حال ساخت در وب سایت شورای ساختمان‌های بلند و زیستگاه‌های شهری نشان می‌دهد که اکثر آنها صرف نظر از موقعیت جغرافیایی، آسمان‌خراش‌های تمام شیشه‌ای، فولادی و بتنی هستند.

در نیویورک هم، با وجود آن‌که شهردار پیشین، بیل دی بلازیو، در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای دیگر جایی در این شهر یا روی زمین ندارند، هنوز هم طرح‌هایی برای ساخت چنین ساختمان‌هایی ارائه می‌شود . از جمله طرحی برای یک برج ۴۸۷ متری در خیابان پارک که استودیوی معماری فاستر و شرکا در ماه سپتامبر از آند رونمایی کرد.

اولدفیلد می گوید: "من فکر می‌کنم این روند، به جای اینکه از بین رفته باشد، به دو دلیل در حال شتاب گرفتن است."

"اول اینکه دیوار پرده‌‌ شیشه‌ای، محصول ساختمانی فوق‌العاده موفقی است. این دیوار تمام الزامات عملکردی اساسی برای نمای ساختمان (صوتی، حرارتی، خورشیدی، بصری و غیره) را در محصولی جامع ترکیب می‌کند که می‌تواند به سرعت برداشته شده و سپس در جای خود نصب شود. بنابراین یک راه حل کارآمد و اقتصادی است."

او می گوید: "دوم اینکه فکر می‌کنم همچنان شیفتگی عجیبی به سبک زیبایی‌شناسی شفاف و براق در معماری ساختمان های بلندمرتبه‌ وجود دارد. میراثی که از جنبش مدرن به جا مانده است."

تاریخچه آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای اغلب با دیدگاهی نمادین روایت می‌شود: اینکه آنها نشانی از پیشرفت تکنولوژی، شفافیت و دموکراسی برآمده از دوران مدرن هستند.

از بازآفرینی بلند و باریک چارلز بورتون از کاخ کریستال جوزف پکستون گرفته تا طرح ساخته‌نشده "میس ون در روهه" برای رقابت فردریش ا‌شتراسه، این سبک معماری همواره با ایده‌های صنعتی شدن و پیشرفت گره خورده است.

اسمیت مورداک، مدیر اجرایی شورای ساختمان سبز بریتانیا، خاطرنشان می کند: " آسمان‌خراش‌ها همیشه بار معنایی دارند. برای برخی نشانه‌ای از ثروت و موفقیت‌اند، و برای برخی دیگر نمادی از نابرابری و مصرف بی‌رویه منابع "وی افزود: «بهترین حالتی که می‌توانیم به آن امیدوار باشیم این است که کسانی که در حال ساخت دیوارهای شیشه ای هستند، هنگام ارزیابی امکان‌سنجی در کل پروژه، به همه این معانی فکر کنند.»

شکاف بین معماران و سازندگان
مشکلات دیوارهای شیشه‌ای از همان ابتدا آشکار بود. تابش خیره‌کننده و گرمای بیش از حد در «کاخ کریستال» پکستون، شرایط داخلی آن را به طرز چشمگیری ناپایدار کرده بود،تا جایی که بخش‌هایی از آن باید با پرده برزنتی پوشانده می‌شدند.

برج سیگرامِ معمار میس ون در روهه در نیویورک، که از بسیاری جهات الگوی اصلی آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای است، در سال ۲۰۱۲، زمانی که مشخص شد رتبه‌بندی ستاره انرژی(بهره وری انرژی) آن تنها ۳ از ۱۰۰ است، تیتر خبرها شد: بدترین امتیاز بهره وری انرژی در بین تمام ساختمان‌های شهر.

اما از آنجایی که دیوارهای شیشه‌ای تولید و نصب آسانی دارند و نگهداری آنها بسیار کم هزینه است و همچنین فضای داخلی باز با حداکثر نور روز و منظره‌ای از شهر اطراف را ارائه می‌دهند، برای توسعه‌دهندگانی که به دنبال بهترین بازده ممکن در سایت‌های خود هستند، به گزینه‌ای جذاب و بدیهی تبدیل شدند. 

فیلیپ استیدمن، استاد بازنشسته دانشگاه کالیفرنیا، لس آنجلس، در سال ۲۰۲۰ در تحقیقات خود در مورد تأثیرات کربن ساختمان‌های بلند و اغلب شیشه‌ای در لندن، خاطرنشان کرده است که متقاعد کردن سازندگان در مورد نیاز به جایگزین‌هایی برای دیوار شیشه ای کار «بسیار دشوارتری» است.

اکنون، شکاف فزاینده‌ای بین برخی از معماران و مشتریان آنها وجود دارد. به عنوان مثال، رابرت گرینوود، مدیر شرکت Snøhetta ، در مورد دیدگاه این استودیوی معماری نروژی صریح است.

او بهمجله معماری Dezeen  گفته: « از نظر ما، دوره آسمان‌خراش‌های تمام‌شیشه‌ای واقعاً به پایان رسیده  است. این نوع معماری که انگیزه ای صرفاً تجاری دارد، به دنبال تبدیل معماری به شیء است و بیشتر به نمایش ظاهر ساختمان می‌پردازد تا به کارکرد و نقشی که باید ایفا کند.»

« در اغلب مکان‌ها، از یک ساختمان بیش از این انتظار می‌رود که فقط به شکل یک برج بازتابنده که در تمام قسمت های آن به طور مساوی شیشه‌کار شده است، باشد.»

با این وجود، شرکتSnøhetta، شرکت Morphosis و شرکت KPF  همچنان در پروژه‌هایی مشارکت دارند که نمای غالب آن‌ها شیشه‌ای است.

مصالح و فناوری‌های جدید

فناوری‌های نوین در بهبود عملکرد حرارتی دیوارپوش شیشه‌ای به طور مداوم پیشرفت زیادی داشته‌اند ، و طرفداران آن معتقدند که این پیشرفت ها بدترین انتقادات در مورد ناپایداری را از بین می‌برند.

در واقع، خود میس ون در روهه ضرورت این پیشرفت‌ها را پیش‌بینی کرده و در مورد ساختمان‌های شیشه‌ای مدرن خود گفته است که "پیدا کردن راهی برای جلوگیری از ورود یا خروج گرما به مهندسان بستگی دارد."

دارین کوک،  از شرکت Pelli Clarke & Partners، به مجله معماری Dezeen  گفته: " پیشرفت‌های اخیر در سیستم‌های شیشه‌ای، از نظر فنی به واسطۀ رویکردی بهینه برای گرمایش و سرمایش، مصرف انرژی را تا حد زیادی کاهش داده است."

این شرکت معماری آمریکایی همچنان در سراسر جهان برج‌های تمام‌شیشه‌ای می‌سازد و اخیراً برج Salesforce در شیکاگو را تکمیل کرده است، اما اکنون تمایل دارد پوشش‌های ویژه‌ای را در نما بگنجاند که باعث کاهش جذب گرما یا ادغام پنل‌های خورشیدی می‌شود.

پیشرفته‌ترین دیوار پرده‌‌های شیشه‌ای اکنون از چهار لایه شیشه تشکیل شده‌اند، مثل آسمان‌خراش شیشه‌ای طراحی شده توسط شرکت معماری زاها حدید در هنگ کنگ، که گفته می شود گران‌ترین قطعه زمین جهان است و دارای پنل‌های شیشه‌ای عایق چهارلایه، دولایه لمینت شده و دو انحنایی است.

اما اولدفیلد منتقد این راه‌حل‌گرایی فنی است.

او می گوید: «انتقاد بزرگ من این است که به نظر می‌رسد که ما به جای استفاده کمتر از شیشه، مدام تکنولوژی و مواد جدید اضافه می‌کنیم."

علاوه بر این، اگرچه پیشرفت پنل‌های شیشه‌ای به کاهش تأثیر کربن در طول عمر عملیاتی ساختمان کمک می‌کند، اما تولید پنل‌های شیشه‌ای پیچیده باعث افزایش کربن تولیدی در مرحله ساخت می‌شود و بازیافت آن‌ها دشوارتر است که این موارد می تواند مزایای آن را زیر سوال ببرد.

گرین‌وود می گوید: " بیشتر شیشه‌های خارج‌شده از نماهای قدیمی، در عمل قابل بازیافت نیستند و معمولاً به محل دفن زباله فرستاده می‌شوند. امروزه تقریباً تمام مصالح شیشه‌ای که از سیستم‌های نمای شیشه ای جدا می‌شوند، معمولاً بازیافت یا دفن می‌شوند."
اسمیت مورداک نیز معتقد است که طراحی بر اساس اصول اقتصاد چرخشی نیازمند استفاده از مواد بازیافتی و قابل‌تعمیر است، اما چنین چیزی در آسمان‌خراش‌های پیچیده که نیاز به مصالح با کارایی بسیار بالا دارند می‌تواند چالش برانگیزتر باشد.

در حالی که عمر مفید خود شیشه ممکن است تا ۶۰ سال باشد، ولی معمولاً پنل‌های عایق رایج در دیوارهای شیشه ای بین ۲۵ تا ۳۵ سال دوام می‌آورند.

امکان نوسازی این سیستم‌های شیشه ای وجود دارد. برای مثال، در بازسازی میدان تریتون ۱ در لندن، شرکت شلدبو به عنوان تامین‌کنندۀ نما، پنل‌های دیوار شیشه‌ای اصلی را برداشته، آنها را بازسازی و دوباره نصب کرد.

اما اولدفیلد تردید دارد که با رسیدن صدها ساختمان بلند شیشه‌ای به "سن مقاوم‌سازی"، اکثر سازندگان چنین گزینه‌ای را ترجیح دهند.

او می گوید: "در سراسر جهان حدود ۹۴۴ ساختمان اداری با ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر وجود دارد که بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۸۳ تکمیل شده‌اند و احتمالاً در معرض خطر تخریب هستند. که این یعنی تهدیدی برای انتشار میلیون‌ها تُن کربن نهفته."

به نظر می‌رسد برخی از معماران موفق  شده اند سازندگان را متقاعد کنند تا به جای نماهای تمام شیشه ای  از جایگزین های متناسب‌تر و سازگار با بافت ساختمان استفاده کنند. به طور خاص، در ایالات متحده اخیراً شاهد گرایش به سمت نماهای مستحکم‌تری بوده ایم که یادآور نخستین ساختمان‌های بلندمرتبه هستند.

حتی طراحان قدیمی آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای مانند شرکت معماری Pelli Clarke & Partners  نیز به لزوم هماهنگی بیشتر با اقلیم و شرایط محلی اذعان دارد.

کوک می‌گوید: "اگرچه برج‌های پوشیده از شیشه احتمالاً همچنان به عنوان یکی از اجزای اصلی طراحی معماری باقی خواهند ماند، ولی طراحان به طور فزاینده‌ای برای تطبیق بهتر با اقلیم و شرایط محلی از مصالح و سیستم‌های جدید استفاده می‌کنند.

در بسیاری از موارد نیز میزان سطوح شیشه ای کاهش یافته و مصالح جایگزین به کار گرفته می شوند."

منتقدان دیوارهای شیشه‌ای ممکن است این روند را به عنوان نشانه ای کوچک اما امیدوارکننده‌ای از پیشرفت تلقی کنند، اما در حالی که ممکن است دوران برج های شیشه‌ای در ذهن معماران به پایان رسیده باشد، برای بسیاری دیگر از عوامل موثر در شکل گیری شهرها، این برج ها همچنان زنده و پر رنگ هستند.

عکس ابتدای این مطلب اثر آنتوان پولیگنی از Unsplash است.